Doğan tarih ihtiyacını açıklamanın tek yolu, akıl zayıflığının varlığıdır. Varlıkları ve birleşimlerini açıklayıp yorum getirebilen bir zihin, bunu zaman ve mekândan soyutlayıp her duruma özgü bir biçimde yeniden uyarlayabilme yeteneğine sahip olmalıdır.
Akıl, öngörebilme yetisine sahip olmak istedi; incelemek üzere gerçeklere ihtiyaç duydu ve böylece zamanın gerisini analiz etti. Çünkü, gerçeğin ne olabileceğini kestiremeyen zihin, muğlak, değişen ve kestirilemeyen varlığın iç dinamiklerini çözemedi ve tarih doğdu.
Kendi güç istencini oluşturamayan birey ve milletlerin tini ilhamını ihtişamlı örneklerden almak istediler. Kendi referanslarını oluşturamayanlar, kültürel kayma yaşamamak için tarih ipiyle kendilerini geçmişteki güçlü zamanlarına bağlıyor. Tarihten beslenenlerin hikâyesi.
Zaman yanılgısı, varlığın kendini farklı halleriyle göstermesi; dolayısıyla tarihin varlığının yanılgısı. Yaşam farklı şekilde de kendini ifade edebilirdi, ihtimallerin her biri; en az gerçekleşmiş olanlar kadar gerçektir. Birçok olasılıktan yalnızca birini doğru kabul etmek; bir zihin körlüğü.
Tarih – içinde bir ruh barındıran diyalektik bir süreç mi, süregelen anlamsız istenç çatışması mı? Karşıtlıklar bütün oluşturup ortak amaca -istemli yahut istemsiz- doğru hareket etmedikçe, ikincisi. Birey ve milletleri harekete geçiren kuvvet –çoğunlukla bir inanç ve ideoloji, yani şartsız bir bağlılık- ne zaman kaybettiğinde kendini gözden geçirdi? İlerleme bir istencin kendi fikrini çatıştırmasıyla mümkündür. Dünya tek bir ruh mudur?
Çürüme ve yeniden doğuş. Yükselen bitki, toprağın içinde çürüttüğü canlılar sayesinde var. Bugünün büyükleri de, dün tarihe karışanlar sayesinde. Ara madde ve döngü olarak tarih. Aynı maddenin yeni bir bedende canlanması, benzer bedenlerin yeni bir ruhta. Aynı kültürel değerlerin yeni toplumda ve aynı toplumların yeni değerlerle canlanması.
Sonsuza vurarak değer biçme. Şeylerin hakiki değeri nasıl anlaşılır? Bir anı sonsuza dek genişletme ve süreci sonsuz kez tekrar ettirme. Böyle bir dünyada tarihin değeri nedir? Sonsuz olay içinde bir olayın değeri kadar. Veya sonsuza dek tekrar eden bir olay kadar.
Denendi olmadı, yarın tekrar denenecek; farklı formlarla, değişen şartlar ve varyasyonlarıyla. Doğal seçilim ve evrim olarak tarih kendini farklı yüzlerde tanıtıyor.
Her şeye başka gözlerden bakmaya mahkûmiyet, berrak olamayan gözlük camları; tarihin kaçınılmazı.
Tarih, belleğini kaybetse yine aynı karakter olamayacakların kurtarıcısı. Ben, bilinçli istenç; düşmanımı seçtim, güçlü karakterimle. Tarihe yansıtmak ya da tarihin yansıması olmak - silik silüetler. Kendini inşa edemeyenlere hazır şahsiyet yüklemesi, tarihi değiştirilen zayıfların değişen şahsiyeti.
A olayını yaptım, yaşadım veyahut tersi. Tarihin mahiyetinin özneye etkisi ne? İnsanların diğerleri hakkındaki yanılsamaları hariç hiçbir şey. Ancak; bireylerdeki alışkanlık, toplumlarda karakter oluşumu kadar derin yaşanan bir tarih, genlere işler.
